ضعف عضلانی به فقدان نیرو در عضلات گفته می‌شود، به طوری که ممکن است در این شرایط، ماهیچه‌ها به راحتی گذشته منقبض نشده یا حرکت نکند. ضعف عضلات دست و پا از جمله شایع‌ترین نوع ضعف عضلانی به شمار می‌رود.

احساس ضعف بدن و لرزش نشانه چیست؟

ضعف به معنی کاهش قدرت در یک یا چند عضله است که معمولا با لرزش بدن همراه است. دلایل ضعف عضلانی می‌تواند موارد مختلفی باشد. ممکن است علل رایج یا نادر، خطرناک یا کم خطر، موقت یا دائمی باشد.

بیماری‌های سیستم عصبی عضلانی، آسیب‌های وارده، بیماری‌های متابولیک و سموم، همه باعث ایجاد ضعف در بدن می‌شوند. خوشبختانه، ضعف‌های عضلانی که بدون دلیل ایجاد می‌شوند، در اکثر موارد برگشت‌پذیر بوده و به خودی خود برطرف می‌شوند.

در موارد بسیار نادر، ضعف دست و پا تنها نشانه وجود یک بیماری خطرناک است. علائم و نشانه‌های ضعف شامل مشکل در انجام فعالیت‌های روزانه مانند نوشتن، یا مشکل عدم تعادل در راه رفتن است.

اگر همیشه ضعف دارید، مخصوصا اگر ضعف شدید، موضعی یا دردناک بوده و بیش از چند هفته طول کشیده‌ است، باید به یک متخصص مراجعه کنید.

حالت و شدت ضعف، علائم، داروهای مصرفی و سوابق خانوادگی به پزشک در تشخیص علت ضعف کمک می‌کنند. زمانی که متخصص اعصاب علت ضعف را تشخیص داد، روش درمانی مناسب را به شما توصیه می‌کند.

برنامه درمان شما به علت ضعف و همچنین شدت علائم بستگی دارد. در برخی موارد، طب فیزیکی برای فرد مناسب بوده و به درمان او کمک می‌کند. ممکن است پزشک از دارو، جراحی یا روش‌های درمانی دیگری برای بیمار استفاده نماید.

ضعف عضلانی چیست؟

علت ضعف عضلات دست و پا

ضعف عضلات بدن زمانی ایجاد می‌شود که فرد حتی با تلاش زیاد نیز نتواند یک عضله را به اندازه طبیعی منقبض کرده یا آن را حرکت دهد. چه فرد بیمار باشد و چه فقط به کمی استراحت نیاز داشته باشد، این ضعف مشکلی است که تمام افراد گاهی به آن دچار می‌شوند.

به عنوان مثال، کار بدنی سخت باعث خستگی عضلات فرد می‌شود و فرد باید کمی به عضلات استراحت دهد تا بهبود یابند.

اما اگر بیمار به ضعف دائمی دچار باشد، یا ضعف او هیچ دلیل و علتی نداشته باشد، ممکن است نشانه وجود یک بیماری باشد. معمولا زمانی که مغز از طریق نخاع و اعصاب، سیگنال‌های حرکتی را به یک عضله می‌فرستد، فرد به طور اختیاری عضله را منقبض می‌کند.

اگر مغز، سیستم عصبی، عضلات یا ارتباط بین اینها در اثر یک بیماری یا آسیب از بین رفته باشد، عضلات به صورت طبیعی منقبض نمی‌شوند. این عدم انقباض طبیعی عضلات باعث ضعف عضلات می‌شود.

برخی از علل ضعف و بی حالی عبارتند از:

• دلایل متابولیک ضعف عضلانی
• علل عصبی ضعف عضلانی
• بیماری‌های عضلانی که باعث احساس ضعف در عضلات می‌شوند
• سموم ایجاد کننده ضعف عضلانی
• سایر دلایل ضعف عضلانی

دلایل متابولیک ضعف عضلانی

ضعف عضلانی ممکن است در اثر علل متابولیک ایجاد شود که عبارتند از:

• بیماری آدیسون (عدم تولید هورمون توسط غدد فوق کلیوی)
• هیپرپاراتیروئیدسم (پرکاری غدد پاراتیروئید)
• هیپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید)
• هایپوکالمبا (کاهش پتاسیم)
• هایپوناترمیا (کاهش سدیم)

علل عصبی ضعف عضلات

ضعف در عضلات بدن ممکن است علل عصبی داشته باشد. علل عصبی ضعف عضلانی عبارتند از:

• فلج بل (تورم یا التهاب عصبی که عضلات صورت را کنترل می‌کند)
• فلج مغزی (شرایطی که بر مغز و عملکرد سیستم عصبی اثر می‌گذارد)
• بیماری شارکو ماری توث (نوعی بیماری ارثی که بر اعصاب محیطی اثر می‌گذارد)
• سندرم گولین بار (نوعی اختلال خود ایمنی اعصاب)
• ام اس یا تصلب بافت چندگانه (نوعی بیماری که بر مغز و نخاع تاثیر گذاشته و باعث ضعف، عدم تعادل و مشکلات دیگر می‌شود)
• گرفتگی یا فشار عصب، مانند عصب اولنار در بازو
• سکته مغزی

بیماری‌های عضلانی که باعث احساس ضعف در عضلات می‌شوند

برخی از بیماری‌های عضلانی نیز ممکن است باعث ضعف عضله شوند. این بیماری‌ها عبارتند از:

• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS، که به بیماری لوگهریگ نیز معروف است. اسکلروز جانبی آمیوتروفیک یک بیماری عصبی – عضلانی شدید است که باعث ضعف و ناتوانی عضلات می‌شود)
• درماتومیوزیت (التهاب عضله و راش‌های پوستی از علائم اصلی این بیماری هستند)
• دیستروفی عضلانی (یک اختلال ارثی که باعث از دست دادن تدریجی بافت عضلانی و ضعف عضلات می‌شود)

سموم ایجاد کننده ضعف عضلات دست و پا

ممکن است ضعف عضله های بدن در اثر وجود برخی سموم باشد. این سموم عبارتند از:

• بوتولیسم (یک مسمومیت غذایی شدید که در اثر باکتری کلستریدیوم بوتولینوم ایجاد می‌شود)
• مصرف خوراکی حشره‌کش‌ها
• قرارگیری در معرض گاز اعصاب
• مسمومیت فلج‌کننده صدف

دیگر علل ضعف بدن

ضعف عضلات دست و پا ممکن است علل دیگری داشته باشد که عبارتند از:

• آنمی (کمبود سلول‌های قرمز خون)
• آسیب ایجاد شده در اثر استفاده بیش از حد از عضله
• پلیموئوزیت (ضعف و التهاب گسترده‌ی عضلات)

عوارض ضعف عضلات بدن چیست؟

از آنجا که ضعف عضلانی ممکن است در اثر بیماری‌های جدی به وجود آمده باشد، عدم درمان ممکن است باعث ایجاد عوارض و آسیب‌های دائمی شود. زمانی که علت بیماری تشخیص داده شد، بیمار باید برنامه درمانی که با کمک پزشک برای او آماده شده را دنبال کند تا خطر ایجاد عوارض احتمالی کاهش یابد.

عوارض ضعف عضلات و ماهیچه عبارتند از:

• از دست دادن تحرک
• فلج
• از دست دادن دائمی احساس
• آسیب دائمی به عصب (در اثر تحت فشار قرار گرفتن عصب) از جمله فلج
• گسترش عفونت

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در برخی موارد، ضعف عضلانی بدن زندگی فرد را به خطر می‌اندازد، مخصوصا اگر به طور ناگهانی و در یک سمت بدن ایجاد شود. اگر بیمار هریک از موارد ناگهانی و مهلک زیر را داشت باید فورا به پزشک مراجعه کند:

• اندازه غیرطبیعی مردمک چشم یا نشان ندادن عکس‌العمل به نور
• کاهش سطح هوشیاری، مانند عدم پاسخگویی یا از دست دادن هوشیاری
• فلج یا ناتوانی در حرکت دادن قسمتی از بدن
• شکم درد شدید
• تغییر ناگهانی دید، از دست دادن بینایی یا چشم درد
• سردرد شدید

تشخیص بیماری ضعف عضلانی

اگر بیمار بدون دلیل به ضعف عضلانی مبتلا شده باشد، باید به پزشک مراجعه کند. پزشک متخصص سوالاتی در مورد ضعف عضلات بیمار، مثلا سوالاتی همچون مدت زمان احساس ضعف در عضلات و عضلات درگیر، از بیمار می‌پرسد. پزشک همچنین در مورد علائم دیگر و سوابق خانوادگی فرد نیز سوالاتی می‌پرسد.

تشخیص بیماری ضعف عضلانی

همچنین پزشک در مورد عکس‌العمل‌ها، احساس و تون عضلانی (مقاومت عضله در برابر کشیده شدن یا حرکات غیر فعال کششی) بیمار سوالاتی می‌پرسد. در صورت نیاز پزشک آزمایش‌هایی نیز برای بیمار تجویز می‌کند که عبارتند از:

• ام آر آی یا سی تی اسکن برای بررسی ساختار داخلی بدن بیمار
• آزمایش‌های عصبی برای ارزیابی عملکرد اعصاب
• الکترومیوگرافی (نوار عصب) برای بررسی فعالیت عصب در عضلات بیمار
• آزمایش خون برای بررسی وجود عفونت یا دیگر مشکلات پزشکی

راههای درمان ضعف دست و پا چگونه است؟

برنامه درمان ضعف عضلات بدن برای هر فرد با توجه به علل ایجاد ضعف عضلانی، وجود بیماری‌های دیگر در بدن فرد، سن و سوابق پزشکی فرد، شدت ضعف عضلانی و موارد دیگر، متفاوت است.

معمولا درمان ضعف عضلانی شامل یک برنامه درمان چند منظوره برای رویارویی با علل، کمک به افزایش قدرت، کاهش احتمال ایجاد عوارضی مانند آتروفی عضله، و کمک به داشتن یک زندگی سالم و فعال است.

معمولا درمان شامل یک دوره استراحت، نوشیدن آب کافی و تغذیه مناسب، و مراقبت‌های پزشکی منظم است. همچنین توصیه می‌شود که فرد توانبخشی، طب فیزیکی، کار درمانی، و یک برنامه ورزشی منظم نیز داشته باشد.

ممکن است برای محافظت از عضلات ضعیف و در برخی موارد برای بهبود تحرک فرد، به اسپلینت‌های ارتوپدی، عصاها، چوب‌های زیر بغل، یا یک واکر نیاز باشد.

در برخی موارد ممکن است برای کاهش التهاب سیستم عصبی در بیماری‌هایی مانند فلج بل، فلج چندگانه و میاستنی گراویس (بیماری خودایمنی مزمن عصبی عضلانی)، داروهای کورتیکواستروئید نیز تجویز شود. برای درمان ضعف عضلانی ناشی از عفونت باکتریایی نیز معمولا داروهای آنتی بیوتیک تجویز می‌شود.

ضعف عضلات ناشی از کم خونی نیز با ترانسفوزیون و درمان شرایط ایجاد کننده کم خونی، درمان می‌شود. ضعف عضلانی ناشی از عدم تعادل الکترولیت‌ها و یا کم آبی نیز معمولا با درمان شرایطی که باعث کم آبی شده و جبران الکترولیت‌ها از راه خوراکی یا تزریق درون وریدی مایعات و الکترولیت‌ها امکان‌پذیر است.

بیماری دیستروفی عضلانی چیست؟

بیماری‌های دیستروفی عضلانی به گروهی متشکل از بیش از ۳۰ بیماری ژنتیکی گفته می‌شود که در طی آن‌ها، عضلات اسکلتی که مسئول حرکت بدن هستند، به صورت پیش‌رونده دچار ضعف شده و تحلیل می‌روند.

برخی از انواع دیستروفی عضلانی در دوران نوزادی و کودکی دیده می‌شوند درحالی‌که برخی دیگر از انواع آن تا سنین میانسالی و بالاتر ظاهر نخواهند شد. این اختلالات از نظر میزان انتشار و شدت ضعف عضلانی (برخی از انواع دیستروفی عضلانی حتی عضلات قلب را نیز درگیر می‌کنند)، سن شروع، سرعت پیشرفت و الگوی وراثتی متفاوت‌اند.

تحلیل عضلانی دوشن شایع‌ترین نوع دیستروفی عضلانی بوده و اکثرا پسران را درگیر می‌کند. شروع این عارضه در سنین ۳ تا ۵ سالگی بوده و سرعت پیشرفت آن بالاست. در حال حاضر، تحلیل عضلانی درمانی ندارد ولی می‌توان از روش‌های درمانی فیزیکی و دارویی برای بهبود علائم این بیماری و کند کردن روند پیشرفت آن استفاده کرد.

پیشگیری افراد نسبت به تحلیل عضلانی به نوع و شدت پیشرفت آن بستگی دارد. برخی از انواع این بیماری ممکن است خفیف بوده و به‌آرامی پیشرفت کنند در حالی‌ که انواع دیگری از آن ممکن است باعث ضعف عضلانی بسیار شدید، از کار افتادگی و عدم توانایی راه رفتن شوند برخی از کودکان در اثر دیستروفی عضلانی می‌میرند ولی برخی دیگر از آن‌ها تنها با از کارافتادگی‌های جزئی به سنین بالاتر می‌رسند.

روش‌های درمانی که متخصص مغز و اعصاب ممکن است تجویز کند شامل دارو درمانی، فیزیوتراپی، تنفس درمانی، گفتار درمانی، استفاده از وسایل طبی برای و همچنین جراحی اصلاحی ارتوپدی است.

انواع دیستروفی عضلانی در کودکان و بزرگسالان

انواع بیماری دیستروفی عضلانی شامل موارد زیر است:

• تحلیل عضلانی دوشن
• دیستروفی عضلانی بکر
• دیستروفی میوتونیک (بیماری اشتاینرت)
• دیستروفی مادرزادی
• دیستروفی فاسیو اسکاپولو هومرال
• دیستروفی عضلانی لیمب گیردل
• دیستروفی عضلانی چشمی حلقی

بیماری دیستروفی عضلانی

تحلیل عضلانی دوشن

شایع‌ترین نوع این بیماری است. علائم بیماری دیستروفی عضلانی دوشن معمولا قبل از سومین تولد کودک شروع به ظاهر شدن می‌کنند. این افراد عموما تا سن ۱۲ سالگی مجبور به استفاده از ویلچر شده و تا حدود ۲۰ سالگی به دلیل نارسایی تنفسی می‌میرند.

دیستروفی عضلانی بکر

علائم این عارضه شبیه به دوشن بوده ولی شروع آن دیرتر اتفاق افتاده و سرعت رشد پایین‌تری خواهد داشت. مرگ معمولا در حدود ۴۵ سالگی اتفاق می‌افتد.

دیستروفی میوتونیک (بیماری اشتاینرت)

نوع میوتونیک این بیماری، شایع‌ترین نوع آن است که در سنین بزرگسالی شروع می‌شود. شاخصه این بیماری، عدم توانایی برای شل کردن یک عضله پس از انقباض آن می‌باشد. عضلات صورت و گردن معمولا زودتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند. ازجمله علائم آن نیز می‌توان به آب‌مروارید، خواب‌آلودگی و آریتمی قلبی اشاره کرد.

دیستروفی مادرزادی

این نوع از تحلیل عضلانی در زمان تولد و یا در سنین قبل از ۲ سالگی قابل‌ تشخیص است. این عارضه دختران و پسران را درگیر می‌کند. برخی از انواع آن به آرامی پیشرفت کرده درحالی‌که انواع دیگر آن ممکن است به سرعت پیشرفت کرده و باعث از کار افتادگی شدید شوند.

دیستروفی فاسیو اسکاپولو هومرال

شروع این بیماری ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد ولی معمولا در سنین نوجوانی دیده می‌شود. ضعف عضلانی معمولا در صورت و شانه‌ها شروع شده و افراد مبتلا به این بیماری ممکن است با چشمان نیمه‌ باز خوابیده و برای بستن کامل چشمان خود با مشکل مواجه شوند. زمانی که فرد مبتلا به این بیماری دست خود را بالا می‌برد، کتف‌های او همانند بال بیرون می‌زنند.

دیستروفی عضلانی لیمب گیردل

این نوع از دیستروفی‌، در سنین کودکی و نوجوانی شروع شده و در ابتدا عضلات شانه و ران‌ها را درگیر می‌کند. افراد مبتلا به تحلیل عضلانی لیمب گیردل ممکن است در بالا بردن بخش جلویی پا مشکل داشته و زمین خوردن در آن‌ها شایع باشد.

دیستروفی عضلانی چشمی حلقی

شروع این عارضه در سنین بین ۴۰ تا ۷۰ سالگی است. پلک‌ها، گلو و صورت در ابتدا درگیر شده و پس از آن عضلات شانه و لگن دچار این مشکل می‌شوند.

علت دیستروفی عضلانی چیست؟

تحلیل عضلانی به دلیل جهش بر روی ژن‌های کروموزوم X ایجاد می‌شود. هر نوع از دیستروفی عضلانی به دلیل یک سری از جهش‌های خاص رخ داده ولی تمامی این جهش‌ها از تولید دیستروفین در بدن ممانعت می‌کنند.

دیستروفین یک پروتئین ضروری برای ساختن و ترمیم عضلات می‌باشد. تحلیل عضلانی دوشن به دلیل یک سری جهش در ژن کد کننده پروتئین سیتو اسکلتی دیستروفین ایجاد می‌شود.

دیستروفین عضوی از یک گروه بسیار پیچیده پروتئین‌هاست که کارکرد صحیح عضلات را ممکن می‌سازند. این پروتئین به متصل کردن عناصر متعددی در بین سلول‌های عضلانی به یکدیگر کمک کرده و تمامی آن‌ها را به سارکولم (غشای خارجی سلول عصبی) متصل می‌کند.

در صورتی که دیستروفین وجود نداشته و یا شکل ناقص آن وجود داشته باشد این روند به خوبی پیش نرفته و اختلالاتی در غشای خارجی سلول عضلانی ایجاد می‌شوند. این مشکل سبب ضعیف شدن عضلات و همچنین آسیب دیدن فعال سلول‌های عصبی می‌شود.

در دیستروفی عضلانی دوشن، دیستروفین تقریبا به‌طور کامل وجود ندارد، هر چقدر میزان دیستروفین تولید شده کمتر باشد، علائم عارضه شدیدتر خواهند بود. در دیستروفی عضلانی بکر، مقدار پروتئین دیستروفین و یا اندازه آن کاهش پیدا می‌کند.

ژن کد کننده‌ی دیستروفین، بزرگ‌ترین ژن شناخته شده در بدن انسان است که بیش از ۱۰۰۰ جهش مختلف در دیستروفی‌های عضلانی دوشن و بکر در این ژن شناسایی شده‌اند.

علائم دیستروفی عضلانی

در زیر به علائم دیستروفی عضلانی دوشن که شایع‌ترین نوع این بیماری است می‌پردازیم. علائم دیستروفی عضلانی بکر نیز همانند دوشن می‌باشند ولی شروع این بیماری معمولا در سنین ۲۰ سال به بالا بوده و همچنین علائم این عارضه خفیف‌تر و سرعت پیشرفت آن کندتر خواهد بود.

علائم دیستروفی عضلانی

علائم اولیه دیستروفی عضلانی دوشن عبارتند از:

• راه رفتن شبیه به اردک
• درد و گرفتگی در عضلات
• مشکل در دویدن و پریدن
• راه رفتن بر روی انگشتان پا
• مشکل در بلند شدن و ایستادن
• اختلال یادگیری مثل یاد گرفتن تکلم دیرتر از معمول
• زمین خوردن مکرر

علائم ثانویه دیستروفی عضلانی دوشن عبارتند از:

• عدم توانایی راه رفتن
• کوتاه شدن عضلات و تاندون‌ها که باعث محدود شدن بیشتر حرکت می‌شود.
• مشکلات تنفسی ممکن است تا حدی شدید شوند که برای تنفس نیازمند دستگاه‌های کمکی شوید.
• ممکن است قوس ستون فقرات دچار مشکل شود چراکه عضلات توانایی لازم برای حمایت از آن را ندارند.
• عضلات قلب ممکن است ضعیف شده و مشکلات قلبی ایجاد شوند.
• مشکل در بلع؛ این مشکلات می‌توانند سبب آسپیراسیون ریوی شوند و بعضا لازم است تا از یک لوله برای غذا خوردن استفاده شود.

چگونگی تشخیص تحلیل عضلانی

تکنیک‌های مختلفی وجود دارند که می‌توان با استفاده از آن‌ها تشخیص دیستروفی عضلانی را انجام داد، این موارد عبارتند از:

• تست آنزیم
• تست ژنتیک
• بررسی قلب
• بررسی ریه‌ها
• نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی)
• نمونه برداری

تست آنزیم

عضلات آسیب دیده کراتین کیناز تولید می‌کنند. بالا بودن سطح کراتین کیناز و عدم وجود دیگر انواع آسیب‌های عضلانی می‌تواند نشان‌دهنده دیستروفی عضلانی باشد.

تست ژنتیک

از آنجایی‌ که جهش‌های ژنتیکی در تحلیل عضلانی اتفاق می‌افتند می‌توان برای تشخیص آن‌ها آزمایشاتی را انجام داد.

بررسی قلب

الکتروکاردیوگرافی و اکوکاردیوگرافی می‌توانند تغییرات ساختاری در عضلات قلب را مشخص کنند. این روش مخصوصا برای تشخیص تحلیل عضلانی میوتونیک کارآمد است.

بررسی ریه‌ها

بررسی نحوه عملکرد ریه‌ها می‌تواند به انجام تشخیص کمک کند.

نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی)

یک سوزن وارد عضله می‌شود تا میزان فعالیت الکتریکی را اندازه گیری کند. نتایج آزمایش الکترومیوگرافی می‌توانند علائمی از بیماری‌های عضلانی را نشان دهند.

نمونه برداری

برداشتن بخشی از یک عضله و بررسی آن در زیر میکروسکوپ می‌تواند علائم دیستروفی عضلانی را آشکار کند.

نحوه درمان دیستروفی عضلانی

در حال حاضر روشی برای درمان قطعی دیستروفی عضلانی وجود ندارد. برخی از داروها و روش‌های درمانی می‌توانند به کند کردن روند پیشرفت بیماری کمک کنند و از توانایی حرکتی بیمار را تا حداکثر زمان ممکن محافظت کنند.

درمان دیستروفی عضلانی

روشهای درمان دیستروفی عضلانی عبارتند از:

• کورتیکواستروئیدها
• داروهای قلبی
• ورزش‌های عمومی
• وسایل کمکی تنفس
• وسایل کمکی حرکتی

کورتیکواستروئیدها

با وجود اینکه این نوع دارو می‌تواند به افزایش قدرت عضلانی کمک کرده و سرعت پیشرفت را کاهش دهد، استفاده طولانی‌مدت از آن می‌تواند استخوان‌ها را ضعیف کرده و منجر به افزایش وزن شود.

داروهای قلبی

اگر دیستروفی عضلانی قلب را درگیر کند، بتا بلاکر ها و آنزیم‌های مبدل آنژیوتانسین می‌توانند موثر واقع شوند.

ورزش‌های عمومی

انجام تمرینات دامنه حرکتی و تمرینات کششی می‌تواند تا حدی با چرخیدن اندام‌ها به طرف داخل به دلیل کوتاه شدن تاندون‌ها و عضلات مبارزه کنند. اندام‌ها به‌تدریج سفت و بی‌تحرک می‌شوند و انجام این تمرینات باعث طولانی‌تر شدن این روند خواهند شد. تمرینات هوازی استاندارد و سبک مثل پیاده‌روی و شنا می‌توانند پیشرفت بیماری را کند کنند.

وسایل کمکی تنفس

با ضعیف شدن عضلات مسئول تنفس، ممکن است لازم باشد تا از وسایلی برای رساندن اکسیژن به بدن در طول شب استفاده شود. در شدیدترین موارد بیماری، ممکن است لازم باشد تا بیمار برای نفس کشیدن از یک ونتیلاتور استفاده کند.

وسایل کمکی حرکتی

عصا، ویلچر و واکر و بریس؛ این وسایل عضلات و تاندون‌ها را کشیده نگه داشته و روند کوتاه شدن آن‌ها را کند می‌کنند. این وسایل همچنین در زمان استفاده، از بدن فرد حمایت می‌کنند.